جریان تدریس
برای آغاز تدریس بهتر، لازم است در قدم اول بدانیم که تدریس چیست؟
تدریس یکی از چالش برانگیزترین و درعین حال جذاب ترین شغل هایی است که فرد می تواند آن را انتخاب کند و در آن حرفه ای شود واز طرف دیگر نیز فعالیتی آگاهانه است که بر اساس اهداف خاصی شکل می گیرد. فعالیتی که برای موفق شدن در آن باید قبل از هرکاری شناخت مخاطب را جدی بگیرند و بکوشید اعتماد شان را جلب کنید.
به عبارت دیگر تدریس عبارت است از تعامل یا رفتار متقابل بین مدرس و مخاطب که بر اساس طرحی منظم و هدفدار شکل گرفته است.
برای اینکه بتوانید تدریس خود را به خوبی شروع کنید باید موارد ذیل را بخاطر داشته باشید:
برای شروع تدریس، ابتدا هدف خود را مشخص کنید و سپس یک برنامه آموزشی تدوین کنید. از منابع مناسب استفاده کنید و روش های تدریس متنوع را امتحان کنید تا مطالب بهتر درک شود. همچنین، ارتباط با دانش آموزان را تقویت کرده و از نظریات شان بهره گیرند.
- روش مناسب برای تدریس انتخاب کنید؛
- بتوانید انگیزه و انرژی خود را افزایش دهید؛
- اعتماد به نفس مناسب برای تدریس را پیدا کنید؛
- بتوانید به خوبی اطلاعات خود را به دیگران انتقال دهید؛
- موضوع مناسب برای تدریس انتخاب کنید.
استفاده از روش های مختلف آموزشی
در جریان یک درس انواع مختلف از فعالیت های میتوانند وجود داشته باشند، در ذیل به تعدادی از روش های آموزشی و فعالیت های با درنظرداشت مزیت ها و معایب آنها پرداخته شده است.
آموزش دستوری در یک صنف
دراین حالت استاد، دانش و معلومات را به شاگرد انتقال میدهد. معلم مقابل صنف قرار دارد و درس را به شکل شفاهی با نوشتن مثال ها روی تخته تشریح میکند. شاگردان درس را گوش میکنند و به سوالات استاد جواب میدهند. خوبی این حالت این است که استاد صنف را خوب اداره می تواند و شاگردی که به درس توجه ندارد زود شناسایی میشود. همچنان استاد میتواند نرخ پیشرفت شاگرد را بداند اما نقص این حالت اینست که تعدادی از شاگردان متوجه درس نبوده و به درس شرکت نمیکند.
دراین حالت مشکل است که بدانیم کدام شاگرد درس را فهمیده و کدام آن نفهمیده است. عموما شاگردان فعال صنف در درس اشتراک میکنند باید از شاگردان ضعیف یا عاجز صنف نیز سوالات پرسیده شود. مثلا: از بخش خوانش متن با شاگردان صنف اول، یک حرف را به شاگردان نشان دهید و از آنها بخواهید که کلماتی را بگویند که با همان حرف شروع میشوند.
فعالیت نوشتاری انفرادی
در این حالت استاد یک تمرین را روی تخته می دهد که شاگردان باید آنرا در کتابچه شان نوشته کنند و یا یک فعالیتی از کتاب شان میدهد. بعد از اینکه وقت برای انجام تمرین داده شد یک اصلاح گروهی توسط معلم صورت میگیرد. این نکته مهم است که نباید فقط از نتیجه درست بدست آمده از تمرین خوش شویم بلکه از شاگردان خواسته شود که چه قسم جواب را دریافت کرده اند و یا اینکه دیگر از کدام راه ها جواب را دریافت کرده میتوانیم. نکته دیگر اینست که جواب اشتباه را تحلیل و تجزیه کنیم و هم تشریح کنیم که چرا جواب اشتباه می باشد و یا چرا با این طریقه جواب درست را دریافت کرده نمیتوانیم. فایده این حالت آرام بودن تمام صنف می باشد چون همه شاگردان باید تمرین نوشتاری را انجام بدهند. اما نقص آن این است که تشریحاتی که در جریان اصلاح تمرین داده میشود شاید بعضی شاگردان آنرا نفهمند.
مثلا کار انفرادی با ریاضی صنف سوم، معلم از شاگردان می خواهد عملیه ضرب که در تخته نوشته شده است را در کتابچه های شان بنویسند و حل کنند. همچنان معلم میتواند که از یکی از شاگردان بخواهد سوال را روی تخته حل نموده و مراحل حل آنرا تشریح کند. در صورت ضرورت همه در کتابچه های شان اصلاح میکنند.
روش سوال و جواب
شاگردان را به سوال کردن تشویق کنید و نشان دهید که سوال هرکس مهم است.
سوال های مبهم را توضیح دهید تا بقیه شاگردان منظور سوال کننده را درک کنند. باید توجه داشت که خوب سوال کردن به خوب درس دادن کمک بسزایی میکند. استاد میتواند با این فن شاگرد را در یادگیری موثرتر راهنمایی کند.
- سوال باید روشن و واضح باشد و بدون اصطلاحات و مطالب مبهم باشد تا شاگرد، معنای دیگری از آن برداشت نکند.
- سوال نباید طوری مطرح شود که جواب آن فقط بلی یا نخیر یا یک جمله کوتاه باشد، زیرا همانطور که گفته شد، سوال باید متعلم را به تفکر وادارد. اما این موضوع نظر به سن و سویه شاگرد قابل تطبیق میباشد. مثلا: به سویه اول و دوم زیاد شاید قابل تطبیق نباشد. در ابتدای صنف اول بهتر آن است که از شاگردان سوالات بسته پرسیده شود تا اینکه با روش سوال کردن خو گرفته و همچنان جرات جواب دادن را در مقابل صنف یا استاد به دست بیاورند و بعد نظر به توانایی شان کم کم از آنها سوالات باز پرسیده شود.
- سوال باید منظور مشخص را تعقیب کند و هدفدار باشد. سوال باید حتی الامکان مختصر وبا سن، استعداد و سویه تحصیلی شاگرد تناسب داشته باشد.
- سوال نباید فقط حافظه و معلومات حفظی را بسنجد.
- سوال نباید جوابی را بخواهد که عین جملات کتاب باشد. زیرا، اینگونه سوالها شاگرد را به یادگیری طوطی وار ترغیب میکند.
- جملاتی که برای سوال کردن به کار میروند نباید حاوی چند سوال باشد بلکه فقط یک سوال مورد نظر باشد.
- سوال نباید راهنمای پاسخ به آن باشد. مانن؛ این سوال: سید جمال الدین افغان از کدام کشور بود؟
- سعی شود همه شاگردان در پاسخگویی به سوالها شرکت کنند نه فقط عده ای خاصی.
باید وقت کافی به شاگرد داد تا بتواند فکر کند و جواب دهد. تا زمانی که شاگرد جواب سوال را نداده است و حرف خود را تمام نکرده است از دادن تذکر به وی خود داری کنید زیرا با چنین حالتی جریان تفکر وی را قطع میکنید.
در ضمن سوالات باید نظر به موضوع درسی به صورت مقتضی آن پرسیده شود. این را نباید قید بزنیم که سوال ها حتما تشریحی باشد و شکل بلی نخیر ویا جواب کوتاه را شامل نشود اما این به واقعیت مهم است که بر گونه جواب به سوال باید اهمیت داده شود مثلا در صورت اشتباه بودن جواب باید قسمی توجیه صورت گیرد که باعث خجالت زدگی شاگرد نشود.
کار گروهی
در این حالت استاد شاگردان صنف را به گروه ها تقسیم نموده تا روی یک موضوع نسبتا مشکل باهم کار نمایند. نوع فعالیت باید طوری باشد که به صورت انفرادی انجام آن ساده نبوده بلکه نیازمند یک فکر با هم باشد. در پی انجام این کار جواب حاصل شده توسط گروه های مختلف باید با هم مقایسه شده و یک نتیجه درست و مورد قبول همه بدست آید. استاد باید متوجه باشد تا همه شاگردان شامل یک در فعالیت سهم داشته باشند و در ترکیب اعضای تعادل در نظر گرفته شود. انجام چنین فعالیت ها هنگامی امکان دارد که استاد شاگردان خود را خوب بشناسد. استاد باید تمرین را خوب و درست تهیه کند. این نوع تمرین وقت زیاد کار دارد مثلا ترتیب صنف و تشریح درس که اکثرا اجرای آن مشکل میباشد. برعلاوه شاگردان بلند صحبت می کنند بناء صنف پر سروصدا می باشد ولی نتیجه حاصله از آن حایز اهمیت می باشد.
طور مثال کار گروپی بخش ریاضی صنف دوم و سوم، حساب کردن تعداد یک شی مانند: دانه های لوبیا ویا چیزی دیگری. شاگردان بعد از تکمیل حساب کردن، تعداد را روی ورق های شان نوشته نموده و در ختم وقت برای کار گروپی نتیجه آن در صنف شریک ساخته میشود.
روش فعال
در این روش، هدف این است که شاگردان در فرایند آموزش فعال و پرجنب و جوش باشند، مثلا یادگیرندگان بطور فعال در فرایند یادگیری مشارکت داشته باشند یا هر یادگیرنده بتواند بر اساس تجارب، اطلاعات و برداشت خود در یادگیری نقش ایفا کند.
درین روش استقلال یادگیرنده مهم ترین رکن در یادگیری میباشد. البته وقتی با استادان در مورد استقلال شاگرد در صنف صحبت شود به این فکر می افتند که منظور از استقلال شاگرد آزاد گذاشتن کامل آنها است، نخیز! چنین فکری درست نبوده و منظور از استقلال شاگرد بدین معنی است که وی بتواند آزادانه هر آن سوالی را که راجع به درس دارد یا علایق، نیاز و ادراکات خود را بطور آزاد و بدون ترس بیان کند. در روش فعال استاد بیشتر نقش رهنما را دارد. البته، هیچ روشی به طور محض غیر فعال نیست. طور مثال در روش سخنرانی استاد فعال و شاگردان ظاهرا غیر فعال اند، اما در حقیقت، بطور ذهنی فعال اند زیرا به سخنان استاد گوش می کنند و در باره مطالب آن می اندیشند و یادداشت بر می دارند.