الکتروسکوپ یوه وسیله ده چې د یو جسم بریښنایي چارجونه معلوموي. د الکتروسکوپ د جوړولو تیوري د جذب او دفع قوې پورې اړه لري چې د مختلفو چارجونو ترمنځ وجود لري، چې یو ډول چارجونه یو بل ته مخه کوي او مخالف چارجونه یو بل ته جذبوي.

په انځور کې لیدل کیږي چې مثبت چارجونه یو بل ته مخه کوي او مثبت او منفي چارجونه یو بل په مقابل کې جذب کېږي.الکتروسکوپ په لومړي ځل د یو ساینسپوه په نوم ولیام ګیلبرټ لخوا په 1600م کال کې جوړ شو. هغه دا وسیله د بریښنایي چارجونو سره د تجربو لپاره جوړه کړه. د ولیام الکتروسکوپ ته (Versorium) ویل کېدل، چې د یوې وسپني ستنې څخه جوړ شوی و چې په یو محور باندې تاوېده.د طلا پاڼې الکتروسکوپ (Gold leaf electroscope) :

دا ډول الکتروسکوپ تر ټولو عام دی، چې په لومړي ځل په 1787م کال کې د یو انګلیسي عالم په نوم Abraham Bennet لخوا جوړ شو. په دې ډول الکتروسکوپ کې موږ کولی شو د طلا پاڼې د المونیم سره بدلې کړو.

د طلا یا المونیم پاڼې الکتروسکوپ  فزیکي جوړښت لاندې برخې لري:

• یوه مسي وسپنې صفحه چې بریښنایي چارج لرونکي اجسام هغې ته نږدې کیږي.
• یوه د وسپنې میله چې مسي وسپنې صفحه او نازکې طلا یا المونیم پاڼې سره نښلوي.
• نازکې طلا یا المونیم پاڼې چې د وسپنې میلې په پای کې نصب شوې دي.
• یوه موصله(عایقه) ښیښه یي لوښې چې وسپنې میله او نازکې وسپنې پاڼې دننه پکې ایښودل شوې وي.
• یوه موصله (عایقه) سرپوښ چې د ښیښه یي لوښې په سر کې ځای په ځای کیږي او وسپنې میله ترې تېریږي.

الکتروسکوپ د نازکو وسپنو پاڼو سره څنګه کار کوي؟

کله چې یو مثبت چارج لرونکی جسم ورته نږدې شي:

په دې حالت کې د وسپنې میلې الکترونونه د چارج لرونکي جسم په لور جذب کیږي، او دا کار سبب کیږي چې وسپنې میله او د طلا یا المونیم نازکې پاڼې مثبت چارج ولري. په دې حالت کې نازکې وسپنې پاڼې یو له بله لرې کیږي او پورته ځي. تر هغې چې چارج لرونکی جسم له الکتروسکوپ څخه لرې نه شي، پاڼې همداسې پاتې کیږي. هر کله چې چارج لرونکی جسم لرې شي، الکترونونه بېرته خپلې اصلي حالت ته راځي او د وسپنې پاڼې هم بېرته خپلې اصلي حالت ته ځي. د بیلګې په توګه، دا تجربه موږ کولی شو د ښیښه یي میله د ورېښمو ټوټې سره په مالش کولو ترسره کړو، چیرې چې د مالش په واسطه الکترونونه له ښیښې څخه د ورېښمو په واسطه جذب شي او ښیښه یي میله مثبت چارج شي، او کله چې دا میله د الکتروسکوپ صفحې ته نږدې شي، موږ کولی شو د چارجونو شتون په ښیښه یي میله کې وګورو.

کله چې یو منفي چارج لرونکی جسم ورته نږدې شي:

په دې حالت کې اضافي الکترونونه د منفي چارج لرونکي جسم څخه د وسپنې میلې اتومونو ته جذب کیږي، او دا سبب کیږي چې د وسپنو پاڼو منفي چارج زیات شي، او بیا هم د یو رقم چارجونو ترمنځ دفعه منځته راځي او وسپنې پاڼې یو له بل څخه لرې کیږي. تر هغه وخته پورې چې منفي چارج لرونکی جسم د الکتروسکوپ صفحې ته نږدې وي، پاڼې لرې پاتې کیږي، او کله چې چارج لرونکی جسم لرې شي، د منفي چارجونو تعادل بېرته راځي او وسپنې پاڼې بېرته خپلې اصلي حالت ته ځي. د بیلګې په توګه، موږ کولی شو دا تجربه د پوکنۍ د وړۍ ټوټې یا د سر وېښتو سره په مالش کولو ترسره کړو، چې په دې حالت کې پوکنۍ منفي چارج شي او زیات الکترونونه الکتروسکوپ ته انتقال کړي.

په ټوله کې ویلی شو چې الکتروسکوپ یوازې د بریښنایي چارجونو شتون په یوه جسم کې تشخیصولی شي، خو د چارج ډول (مثبت یا منفي) نه شي ټاکلی.

په دې ویدیو کې د المونیم نازکو پاڼو سره د الکتروسکوپ د جوړولو طریقه ښودل شوې ده، چې څنګه موږ کولی شو دا په ساده وسایلو سره جوړ کړو.

پیټ بال الکتروسکوپ  (Pith ball electroscope):  

د الکتروسکوپ یو بل ډول چې پیټ بال (Pith ball) نومیږي، په 1754م کال کې د انګلیسي عالم John Canton لخوا اختراع شو.

د پیت بال الکتروسکوپ له یوه یا دوه عایقو توپونو څخه جوړ شوی، چې د ورېښمو تار یا د نقرې سیم په واسطه له یو موصله پایه څخه ځړول شوي وي. کله چې چارج لرونکي جسمونه ورته نږدې شي، دا توپونه حرکت کوي. دغه توپونه له سپکو عایقو موادو لکه کارک یا پلاستیک څخه جوړ شوي دي.